De aanleg in 2003-2018 van de nieuwe metro door het centrum van Amsterdam, de Noord/Zuidlijn leidde tot een uitgebreid archeologisch onderzoeksprogramma dat door een speciaal team van Monumenten en Archeologie van de gemeente Amsterdam werd uitgevoerd. Op verschillende locaties waaronder Amsterdam Noord, het Stationsplein, het Damrak, het Rokin, de Vijzelgracht en de Ceintuurbaan gingen de archeologen van de gemeente aan de slag.

Het onderzoek had zowel een ecologische als culturele insteek. Er kwamen nieuwe gegevens aan het licht over landschappelijke en geologische geschiedenis van de plek waar de stad Amsterdam ontstond rond 1200. Het onderzoek van Monumenten en Archeologie leverde ook een rijke verzameling aan archeologische voorwerpen op die verband houden met de bewoningsgeschiedenis van Amsterdam zelf van 1300 tot 2000. Hiervan is uitbreid verslag gedaan in de beeldatlas Spul en de website belowthesurface.amsterdam die in 2018 zijn gepresenteerd.

Vooral bijzonder waren de bouwlocaties Damrak en Rokin aangezien die toegang boden tot een unieke archeologische vindplaats: de rivierbedding van de Amstel. In de beeldatlas Spul zijn van de bijna 700.000 vondsten die hier zijn verzameld, circa 13.000 vondsten gepresenteerd in een functioneel beeldverhaal van voorwerpen en materialen die door de eeuwen heen in Amsterdam in gebruik waren. Als vervolg hierop is nu Onder de Amstel tot stand gekomen, waarin de verhalende kwaliteiten van archeologische vondsten centraal staan. Zulke overblijfselen zijn tastbaar en ze zijn verbonden met de dagelijkse werkelijkheid van vroeger. In combinatie met historische geschriften en beelden zetten zij ons op het spoor van feitelijke gebeurtenissen, gebouwen en instellingen en zelfs personen in het Amsterdam van vroeger. In Onder de Amstel begeven 31 auteurs – variërend van historici, archeologen en materiaaldeskundigen tot journalisten, conservatoren en onderzoekers – zich op een historisch-archeologische speurtocht die heeft geresulteerd in 107 verhalen, ieder gebaseerd op een specifieke vondst of functionele groep vondsten, zoals gepresenteerd in Spul en de website. Het resultaat is een rijkgeschakeerde bloemlezing van de vele verhalen die in de bodemvondsten van de Noord/Zuidlijn verborgen liggen.

Fotografie archeologische vondsten: ©Harold Strak